Từ năm 2015, Ban Quản lý di tích và nhân dân địa phương đã thống nhất phục dựng lại nghi lễ rước nước trong chương trình lễ hội truyền thống của di tích

Vậy ý nghĩa, mục đích nghi thức rước nước này như thế nào? Và hình thức tổ chức ra sao chúng ta cùng tìm hiểu:

Xuất phát từ quan niệm “Vạn vật hữu linh” Tục thờ thần sông nước (Thủy thần) vốn là tín ngưỡng có sớm và phổ biến ở cộng đồng dân cư nông nghiệp sống dọc theo các con sông lớn ở nước ta… Tục thờ thủy thần với ước vọng cầu mong cho thiên nhiên sông nước hiền hòa, mùa màng tươi tốt bội thu, đánh bắt được nhiều sản vật dưới sông và tránh được những biến cố của thiên nhiên do sông nước gây nên. Xét về mặt tạo hóa của thiên nhiên, sông nước vốn là nguồn sống nhưng đồng thời cũng là mối thiên tai đe dọa cuộc sống của con người; vừa hiền hòa, vừa hung dữ, vừa hủy diệt, vừa đánh thức sự hồi sinh của tự nhiên và con người. Từ những đặc tính tự nhiên của tạo hóa, con người đã gắn cho mỗi hiện tượng tự nhiên là một vị thần linh và gắn với các truyền thuyết trong sinh hoạt tín ngưỡng dân gian, tín ngưỡng tâm linh đồng thời sắp đặt các nghi lễ thờ cúng thể hiện tấm lòng của con người đối với các vị thần. Thông qua nghi thức này, con người cầu mong các vị thần phù hộ cho “Mưa thuận, gió hòa” để cấy cày thuận lợi, cuộc sống bình yên…

Lễ Rước nước là nghi thức đặc sắc, tiêu biểu trong tín ngưỡng dân gian cầu nước của các cư dân bản địa sống với nền văn minh lúa nước và ven sông Hồng trong nghi thức thờ thần nông và tục thủy thần. Vì “Thủy thần” chính là “Thần sông nước” và tục thờ “Thủy thần” cũng nằm trong hệ thống thờ “Đạo Mẫu” trong tín ngưỡng dân gian của Việt Nam “Mẫu Thoải”, “Mẫu Địa”..

Tại Lễ hội đền Lảnh Giang, Lễ Rước nước được tiến hành sau khi làm lễ thỉnh mời các vị thánh. Đoàn rước gồm các đội múa rồng, cờ hội, đội trống, đội nhạc hòa cùng không khí tưng bừng của lễ hội bên cạnh kiệu gỗ bày lễ vật, các cô gái, chàng trai mặc trang phục rước Kiệu Chóe đựng nước và Kiệu Bát cống và đông đảo nhân dân địa phương và du khách sẽ đi từ đền Lảnh Giang qua cống Mộc Nam trên quãng đưỡng dài khoảng 1,5km ra bờ sông.
 

Đoàn rước gồm các đội múa rồng, cờ hội, đội trống, đội nhạc trên đường ra bờ sông Hồng

Khi ra đến bờ sông Hồng, Kiệu cỗ sẽ được đặt tại vị trí trang trọng nhất ở trên bờ để thực hiện lập đàn tế lễ thủy thần nói lên ước mơ nguyện vọng của cư dân định cư canh tác nông nghiệp trong vùng sông nước cầu cho mưa thuận gió hoà, mùa mang tươi tốt, bội thu.
 

Nghệ nhân ưu tú Phạm Hải Hậu - Thủ nhang đền Lảnh Giang lập đàn tế lế thủy thần

Trong khi đó, phía dưới sông 03 thuyền sắt được trang trí lộng lẫy, trang trọng theo nghi thức tín ngưỡng đã được chuẩn bị.
 

03 thuyền sắt được trang trí lộng lẫy, trang trọng

Sau khi làm lễ xong, thuyền rời bờ, nhạc, trống nổi lên, thuyền sẽ đi ngược dòng lên phía bắc; khi thuyền ngược lên đối diện với đền Cửa Sông và đền Lảnh Giang thì cả 3 thuyền đền lượn một vòng rộng, quay đầu dừng lại. Lúc này là lúc tiến hành lễ lấy nước là lấy dòng nước trong sạch, tinh khiết ở giữa dòng sông Hồng.
 

Nghi thức lấy nước giữa sông Hồng

Thực hiện nghi thức lấy nước bằng một vòng tròn đường kính khoảng 60 cm (làm bằng ống nhựa để nổi lên trên mặt nước), bên ngoài vòng tròn quấn vải 3 màu (trắng, đỏ, xanh) đại diện 3 vị thủy thần. Vòng tròn được thả xuống sông. Thủ nhang đền Lảnh Giang và các cụ cao tuổi dùng chiếc gào dừa sơn màu đỏ (cán dài khoảng 2 m) lấy nước ở trong vòng tròn chuyển tay cho các cụ kế tiếp để đổ vào chóe (tổng 9 gáo nước). Sau khi đã thực hiện nghi thức lấy nước xong, thuyền xuôi dòng theo thứ tự 1,2,3 trở về vị trí ban đầu, lên bờ và thực hiện nghi thức rước nước về đền Lảnh Giang theo thứ tự như ban đầu.
 

Sau khi thực hiện xong nghi lễ lấy nước, đoàn lên bờ về đền Lảnh Giang
 

Sau khi đoàn rước nước về đến đền Lảnh Giang, các kiệu và các bộ phận vào vị trí làm lễ thỉnh mời đi rước; kiệu, chóe đựng nước được chuyển vào trong cung cấm, các thầy làm lễ yên vị. Lúc này là lúc kết thúc nghi thức rước nước.
 

Các đoàn trang trọng rước nước về đền

Có thể nói, nét độc đáo của Lễ Rước nước tại Lễ hội đền Lảnh Giang đã tạo nên  phong tục, tín ngưỡng riêng của những người dân vùng quê ven sông Hồng, nghi thức độc đáo này đã cùng với các nghi thức Lễ rước kiệụ và các hoạt động khác như chơi đuổi bắt vịt dưới nước, thi đánh gậy, đi cầu khỉ, kéo co… trong phần Hội đã tạo nên một lễ hội Đền Lảnh Giang trang nghiêm, long trọng, góp phần đưa Lễ hội đền Lảnh Giang vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2017 và thu hút đông đảo khách thập phương biết đến./.

Hoàng Hồng (TH)